Ireneusz Korpyś: Jak opieka paliatywna w Polsce ma się na tle innych gałęzi medycyny?

Paweł Grabowski: Medycyna paliatywna nie polega na trzymaniu za rękę umierającego pacjenta i gładzeniu go po głowie. Dysponujemy wiedzą, w jaki sposób leczyć całe mnóstwo niepożądanych objawów u kresu życia, jak sprawić, by ostatnie chwile człowieka na tym świecie przebiegały jak najlepiej. Jesteśmy więc normalną dziedziną medycyny, której jako jedynej pozwala się żebrać na swoje utrzymanie. W Polsce popełniono błąd, że oddzielono opiekę zdrowotną od opieki społecznej. Jeżdżę do pacjentów na wsiach i zauważyłem, że różne sposoby wspierania osób starszych, zależnych od innych, nieuleczalnie czy przewlekle chorych, które w jakiś sposób sprawdzają się w mieście, nie sprawdzają się na wsiach.

Jak zatem w praktyce wygląda opieka paliatywna na polskiej wsi?

Na obszarze, na którym pomoc niesie Hospicjum Proroka Eliasza, praktycznie nie działa pielęgniarska opieka domowa długoterminowa, bardzo słabo funkcjonuje fizjoterapia domowa, nie brakuje gmin, które nie mają opiekunek. Według badań przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli, są gminy, w których ośrodki pomocy społecznej nie sprawują opieki w domach. Działamy więc na terenie trudnym i pełnym wyzwań. Po skompletowaniu zespołu specjalistów – co w warunkach wiejskich było wyzwaniem niezmiernie trudnym – uznałem, że nie można pozwolić na to, aby ci eksperci jeździli wyłącznie do pacjentów z ośmiu grup chorobowych z tabelki NFZ tylko dlatego, iż tak zdecydował ustawodawca. Nie mogłem się zgodzić na to, aby nie udzielić pomocy osobie, która umiera na chorobę spoza tabelki, tym bardziej że dysponuję zespołem specjalistów gotowych do udzielenia takiej pomocy. Zaczęliśmy więc jeździć do osób nieuleczalnie chorych, a naszym kryterium nie była ministerialna tabelka. Mamy bardzo proste kryterium: udzielamy wsparcia każdej osobie potrzebującej, której nikt inny nie jest w stanie pomóc. Tak szerokiej pomocy, którą świadczymy, nie można udzielić za publiczne pieniądze, bo nadal trzeba się trzymać słynnej tabelki, dlatego przez lata pozyskiwaliśmy granty; dlatego potrzebowaliśmy i nadal potrzebujemy darczyńców. Pod naszą opieką znajduje się wielu pacjentów, których nasz system opieki zdrowotnej czy społecznej pozostawia bez pomocy. Mimo że są osobami ubezpieczonymi i pełnoprawnymi obywatelami, nie możemy im pomóc za publiczne pieniądze.

Zgodnie z szacunkami demografów, w 2050 r. co trzeci obywatel Polski będzie miał powyżej 60 lat. Oznacza to, że w perspektywie jednego pokolenia w Polsce lawinowo będzie przybywać osób starszych. Jak można się przygotować na tę sytuację?

Wieś starzeje się szybciej niż miasto, ponieważ ludzie młodzi wyjeżdżają do dużych aglomeracji w poszukiwaniu edukacji i pracy. Ludzi starszych przybywa i ta rzeczywistość demograficzna, która dotknie całą Polskę za kilkadziesiąt lat, już jest naszym udziałem na podlaskiej wsi. Dlatego to, co obecnie robimy jako Hospicjum Proroka Eliasza – wszystkie projekty, innowacje społeczne, które wdrażamy, nasza empatyczna odpowiedź na niedziałający system – jest w pewnym sensie laboratorium przyszłych rozwiązań. Dlatego mówimy głośno do ustawodawców, osób, które będą decydowały o polityce senioralnej w kolejnych latach: patrzcie, co robimy; patrzcie, jak próbujemy sobie poradzić, bo rzeczywistość, w której działamy, wkrótce będzie udziałem całej Polski. Całe szczęście, że nasz głos nie pozostaje bez echa. Nasz projekt „Nowy model hospicjum działający na terenach wiejskich” stał się wzorcem do skalowania w jednym z ministerstw i obecnie stosuje go już dwadzieścia jeden jednostek zajmujących się seniorami na obszarach wiejskich. Bardzo się cieszymy, że jesteśmy wysłuchiwani, że dla osób sprawujących obecnie władzę nie jesteśmy jakąś grupą zapaleńców czy dziwaków ze wsi, ale osobami, w których głos się wsłuchują, aby wprowadzić na wsiach rozwiązania adekwatne do potrzeb chorych osób.

Dlaczego opracowane przez Państwa innowacyjne rozwiązania zainteresowały ministerstwo?

Wstępne badania naszej innowacji „Nowy model hospicjum działający na terenach wiejskich” pokazały, że to, co proponujemy, jest skuteczniejsze, bardziej odpowiada na potrzeby ludzi i jest o ok. 1/3 tańsze niż rozwiązania, które oferuje państwo, a więc pozwala na niemarnowanie publicznych pieniędzy.

Co stanowi o skuteczności innowacji zaproponowanych przez środowisko Hospicjum Proroka Eliasza?

Nasze rozwiązania wymagają pewnych zmian w mentalności osób, które je realizują, zgodnie z ideą, że to pacjent jest najważniejszy, a nie zarabianie pieniędzy. Nie brakuje osób, które myślą sobie: „Zajmę się staruszkami, bo to się opłaca” albo: „Prowadzenie domu starców jest dobrym pomysłem na biznes”. Nie tędy droga. Jeżeli myśli się w tych kategoriach, to założenie hospicjum po prostu się nie uda. Jeżeli odwrócimy sposób myślenia i uznamy, że liczy się człowiek, że najważniejsza jest godność osoby ludzkiej, to wówczas zaczniemy dawać pacjentom pomoc adekwatną do ich potrzeb. Zarabianie pieniędzy dzieje się niejako przy okazji. Jesteśmy przykładem tego, że cierpliwością, empatią, odczytywaniem potrzeb człowieka chorego, a nie patrzeniem na czubek własnego nosa można zmienić chory system.

Takie ośrodki jak Hospicjum Proroka Eliasza w dużej mierze muszą korzystać z pieniędzy pozyskanych od darczyńców. Jakie są szanse na to, że ciężar finansowania zostanie w większym stopniu przesunięty na budżet państwa?

Akurat tak się dzieje, że nie widzimy pod kościołem neurologów, ortopedów czy kardiologów z puszkami w ręku, proszących o pieniądze na utrzymanie ich oddziałów. Z kolei koledzy i koleżanki pracujący w hospicjach właśnie w ten sposób proszą o pieniądze na możliwość dalszego niesienia pomocy potrzebującym. Mam nadzieję, że kiedyś to się zmieni, ale dopóki nie będzie zmiany, także my będziemy ciągle potrzebować darczyńców. Jeździmy do osób, którym państwo nie chce zapłacić za opiekę, bo umierają na choroby spoza słynnej tabelki NFZ. Potrzebujemy więc darczyńców, którzy będą o nas pamiętać przy okazji podarowania 1,5% czy też przy innych okazjach. Dopóki państwo nie zmieni patrzenia na opiekę medyczną nad osobami u kresu życia, będziemy potrzebować wsparcia.

www.hospicjumeliasz.pl

Paweł Grabowski doktor nauk medycznych, bioetyk, specjalista medycyny paliatywnej. Założyciel i prezes Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza.