Według ustnych przekazów, początki sanktuarium maryjnego w Świętej Lipce (arch. warmińska), nazywanej też Częstochową Północy, sięgają XIV wieku. Mówią one o cudownie ocalonym skazańcu, który pod wpływem objawienia wyrzeźbił piękną figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem i umieścił ją na pniu lipy przy drodze z Kętrzyna do Reszla. Miejsce to szybko zasłynęło cudami i uzdrowieniami.

To w tych okolicach latem 1958 r. ks. Karol Wojtyła, który przebywał tu wraz z młodzieżą na spływie kajakowym, otrzymał informację o nominacji na biskupa. Już jako kardynał w 1968 r. wraz z prymasem Stefanem Wyszyńskim koronował cudowny obraz Matki Bożej Świętolipskiej. Dla upamiętnienia tego wydarzenia w 40. rocznicę koronacji obrazu, 10 sierpnia 2008 r., na placu przy sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny został odsłonięty pomnik dwóch wielkich Polaków: Jana Pawła II i Prymasa Tysiąclecia. W uroczystości uczestniczyli prymas Polski kard. Józef Glemp i metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz.

Ołtarz główny w bazylice, ołtarze boczne, kunsztownie wykonane tabernakulum, organy z dwunastoma ruchomymi figurkami z 1721 r., freski w kościele i w krużgankach, kuta brama, rzeźby w kamieniu i drewnie, dzieła artystycznego kowalstwa i ślusarstwa – to wszystko sprawia, że Święta Lipka jest „perłą baroku” – obiektem o niezwykłej wartości zabytkowej. W sezonie letnim od 35 lat odbywają się tu Świętolipskie Wieczory Organowe.

Do sanktuarium należą również barokowe kapliczki drogi różańcowej, która ma łącznie ok. 6 km. Na terenie sanktuarium znajdują się dom zakonny Ojców Jezuitów i muzeum, w którym w jednej z sal mieści się jedyna na świecie ekspozycja części osobistego księgozbioru św. Jana Pawła II. Obejmuje ona ok. tysiąca pozycji, w tym: książki naukowe i teologiczne, Koran i dzieła Czesława Miłosza, książki z zakresu filozofii, literatury, historii, muzykalia oraz publikacje o tematyce sportowej. Po śmierci Jana Pawła II Benedykt XVI przekazał księgozbiór swojego poprzednika Papieskiemu Instytutowi Studiów Kościelnych w Rzymie, który prowadzą jezuici. Dzięki staraniom proboszcza i kustosza sanktuarium o. Aleksandra Jacyniaka książki trafiły do Świętej Lipki. W muzeum znajduje się również jedna z dwu w Polsce stałych ekspozycji przybliżających dzieje jezuitów w naszym kraju i na świecie. Każdy pielgrzym znajdzie tu doskonałe miejsce na dni skupienia, warsztaty (np. ikonopisarstwa) czy rekolekcje. /i.c.