Reklama

Kościół

Jak czytać krzyż?

„Krzyże nie tylko określają daną epokę, ale też pozwalają ludziom wyzwolić się z ich problemów, zrozumieć samych siebie, nadać sens własnemu życiu” – pisze o. Eugeniusz Grzywacz, autor książki Krzyż. Historia odkrywana w dziejach sztuki.

Niedziela Ogólnopolska 15/2025, str. 28-29

[ TEMATY ]

książka

krzyż

Wydawnictwo eSPe

O. Eugeniusz Grzywacz,

O. Eugeniusz Grzywacz,

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Jakub Krawiec: Krzyż nierozerwalnie związany jest z historią naszej ojczyzny, ale też z historią polskich rodzin. Na ścianach naszych domów krzyż zajmował – i często nadal zajmuje – honorowe miejsce. Czym dla Ojca jest krzyż?

O. Eugeniusz Grzywacz: Polską religijność kojarzymy z kultem obrazów Matki Bożej, ale na samym poczatku tak nie było. Początkowa historia naszej ojczyzny była skupiona wokół krzyża. Chrześcijaństwo przyszło do nas wraz z krzyżem. Czym dla mnie jest krzyż? Wszystkim.

Ten krzyż jest jakby wyssany z mlekiem matki, ale jest też podstawą naszej chrześcijańskiej wiary. Krzyż to nie tylko znak, to rodzaj naszego życia. Idę za krzyżem, noszę krzyż na swoich ramionach, moje cierpienia przeżywam jako rodzaj krzyża czy pewnej ofiary, doświadczenia, przebłagania – to wszystko łączy się z krzyżem. Trudno sobie w ogóle wyobrazić nasze własne życie, myślenie, pojmowanie samego siebie i tego, co nas otacza, gdyby z naszego słownictwa wyrzucić słowo „krzyż”. Chrześcijaństwa bez krzyża nie ma.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Przejdźmy do początków historii krzyża. Czy pierwsi chrześcijanie używali tego symbolu?

Reklama

W sztuce wczesnochrześcijańskiej krzyża właściwie nie przedstawiano, dla ówczesnych ludzi był on znakiem hańby. Dla naśladowców Chrystusa stanowił jednak ważny element wiary. Święty Paweł bardzo jasno zaznacza w swoich listach, że prawdziwego chrześcijaństwa nie ma w oderwaniu od krzyża.

Krzyż, oczywiście, zawsze był obecny w religii chrześcijańskiej, ale dopóki krzyżowano ludzi, dopóki śmierć krzyżowa była najbardziej hańbiącym rodzajem śmierci – nie używano tego znaku. Krzyż był w sercu, a nie w jednoznacznych symbolach.

Pierwszy krzyż, który chrześcijaństwo zaakceptowało jako swój znak, związany jest z Konstantynem Wielkim i z jego zwycięstwem na moście Mulwijskim. Przed bitwą ukazał się cesarzowi świetlisty znak krzyża na niebie i usłyszał on głos: „Pod tym znakiem zwyciężysz”. Konstantyn nakazał swoim legionom, aby opatrzyły swoje tarcze i sztandary znakiem, który ujrzał. Tak oznakowana armia, która w większości składała się przecież z pogan, mimo trudnego położenia rzeczywiście zwyciężyła wojska Maksencjusza, który w tym czasie prowadził jedno z ostatnich prześladowań chrześcijan.

Reklama

Konstantyn przypisał swoje zwycięstwo krzyżowi. Wkrótce ogłoszono edykt mediolański, dzięki któremu chrześcijaństwo stało się jednym z wielu oficjalnych kultów religijnych starożytnego Rzymu. Po latach krwawych prześladowań jego wyznawców ten akt stał się prawdziwym zwycięstwem krzyża. Odtąd złocony krzyż, często wysadzany szlachetnymi kamieniami – stąd też m.in. nazywany gemma Crucis (klejnot Krzyża) – stał się znakiem zwycięstwa i chwały. Jest to pierwszy z oficjalnych chrześcijańskich krzyży, po nim pojawiły się różne ich typy, już z figurą Chrystusa, które w poszczególnych epokach zmieniały się i odsłaniały zawsze nieco inne prawdy, które w danych czasach były ważne dla głębszego rozumienia przesłania Ewangelii i naszego zbawienia. Na przykład w okresie średniowiecza, w którym pojawiły się herezje negujące prawdziwe człowieczeństwo Jezusa, aby się temu przeciwstawić, zaczęto przedstawiać wizerunki Ukrzyżowanego udręczonego do granic możliwości.

A jak było w Polsce?

Te najstarsze krzyże nie zachowały się do naszych czasów; pamiętajmy, że początki chrześcijaństwa na naszych ziemiach sięgają X-XI wieku, a historię mamy bardzo burzliwą. Drewniane wizerunki krzyża miały niewielką szansę, aby przetrwać. Z innych regionów Europy wiemy jednak, jakie były w tym czasie krzyże np. w cesarstwie Ottonów; w tym czasie najczęściej były to krzyże tzw. Chrystusa na majestacie, czyli Chrystusa królującego, ubranego w szaty kapłańskie lub królewskie, z koroną na głowie, przybitego do krzyża, ale w taki sposób, że Jego ciało nie tyle wisi, ile stoi na krzyżu. Jezus rozkłada szeroko ramiona, jakby chciał wszystkich zaprosić do siebie.

W książce Ojca znajdziemy opis wielu krzyży, sami widzimy ich dziesiątki w kościołach. Czy każdy krzyż ma nam coś „do powiedzenia”?

Cała książka jest opowieścią o różnych typach i odmianach wizerunków krzyża i Ukrzyżowanego. Są krzyże Chrystusa niecierpiącego, ale są też krzyże Chrystusa skrajnie udręczonego, jak choćby krzyże mistyczne czy zwyczajne krzyże pasyjne. Są też krzyże renesansowe, których autorzy dopatrywali się w Chrystusie ideału piękna i wyzwolenia człowieka przez piękno. Są krzyże rzeźbione i malowane.

Reklama

Krzyże zamawiano, aby przekazać treści religijne. Oczywiście, starano się to robić tak, aby krzyż nie przesłaniał sobą wiary, ale w tej wierze umacniał. Umieszczany w kościołach krzyż niekiedy odsłaniał prawdę o Jezusie, naszym Zbawcy i Królu, a innym razem – prawdę o Synu Bożym, który z miłości do nas stał się człowiekiem i przyjął wszelkie cierpienie za nasze grzechy, aby nas od nich uwolnić. Krzyż ma nas umacniać i przemieniać. Oczywiście, najczęściej największą siłę oddziaływania mają te krzyże, które są również doskonałymi dziełami sztuki. Połączenie dobrego warsztatu wykonania z głęboką i przemyślaną ideą może spoglądającego na krucyfiks poruszyć, przemienić lub uświadomić mu rzeczy, na które wcześniej nie zwrócił uwagi.

Kiedy znajdziemy się w pobliżu krzyża mistycznego, który wiele inspiracji czerpie z Pieśni Izajasza o cierpiącym Słudze Jahwe, udręczonym do granic możliwości, trudno w tym przedstawieniu nie zrozumieć, czym naprawdę było ukrzyżowanie, a w cierpieniu Jezusa nie zobaczyć własnego cierpienia i tym samym nie nadać sensu i godności własnej udręce, chorobie czy bolesnemu umieraniu. Ja cierpię, ale Chrystus też cierpiał i to cierpienie może mnie uszlachetnić, sprawić, że będę wrażliwszy na cierpienia innych, może być też przyczyną mojego powrotu do Boga.

Gdy patrzymy na krzyż na przestrzeni wieków, możemy zauważyć, że za każdym razem była nieco inna potrzeba przekazu krzyża. Kiedy omawia się poszczególne krzyże, które dominowały w danym czasie, to nasuwa się wniosek, że one nie tylko określają epokę, ale też pozwalają ludziom wyzwolić się z ich problemów i zrozumieć samych siebie, nadać sens ich życiu. Oczywiście, gdy jedne problemy zostają rozwiązane, to pojawiają się następne. W wielu przypadkach zapatrzenie się w krzyż i zrozumienie jego przesłania może być dobrym lekarstwem na wiele bolączek naszego życia.

Przed nami Wielki Tydzień. Ten czas w życiu każdego wierzącego łączy się właśnie z krzyżem Chrystusa, szczególnie w Wielki Piątek. Jak dobrze przeżyć ten okres?

Ważnym przeżyciem jest dla wierzących moment, kiedy w piątą niedzielę Wielkiego Postu zasłaniamy krzyże w kościołach. Krzyż zasłania się po to, aby w Wielki Piątek zobaczyć go na nowo i upaść przed nim na kolana. Kościół, zasłaniając krzyż, niejako przygotowuje nas do adoracji krzyża. Chce, aby on stał się dla nas kluczem do nieba, bramą zwycięstwa. Bo tym jest właśnie krzyż.

Nie można jednak tylko zatrzymywać się na przedstawieniach krzyża, trzeba dostrzec go w swoim życiu, we własnej historii i spojrzeć na ten znak jako znak zbawienia i zwycięstwa. Chrześcijaństwo nie jest chrześcijaństwem jedynie Wielkiego Piątku i krzyża. Krzyż jest kluczem do nieba. Wielki Piątek musi zakończyć się zwycięstwem Zmartwychwstania – dopiero wtedy wszystko ma sens.

O. Eugeniusz Grzywacz, z Zakonu Pijarów, z wykształcenia jest historykiem sztuki, był prefektem i ojcem duchownym w pijarskim seminarium, dyrektorem Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego Ojców Pijarów w Krakowie. Przez 12 lat prowadził Centrum Wiara i Kultura. Obecnie jest rektorem kościoła Przemienienia Pańskiego na ul. Pijarskiej w Krakowie.

2025-04-08 15:22

Ocena: +2 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

„Śmiech i złość” Jana Pietrzaka „służy cnocie i piętnuje występek”

Trafiła na półki księgarskie książka o niezwykłej wartości, a jej autorem jest jeden z największych satyryków ostatnich dekad, człowiek, którego patriotyczna pieśń stoi w szeregu z najbardziej wybitnymi hymnami i pieśniami polskimi, wreszcie artysta, tyleż dowcipny, co błyskotliwy. Mowa oczywiście o Janie Pietrzaku, którego zbiór felietonów pt. „Śmiech i złość” nakładem wydawnictwa Biały Kruk ukazał się właśnie na polskim rynku.

W uroczystej prezentacji tego dzieła obok samego autora wzięli udział prof. Andrzej Nowak oraz prezydencki minister in spe prof. Krzysztof Szczerski. „Śmiech i złość” skupia teksty z lat 2008-2015 i słusznie nosi podtytuł „felietonowa historia Polski.” Zauważa to także prof. Andrzej Nowak: „Jan Pietrzak jest przede wszystkim wnikliwym obserwatorem i uchwytuje w tej książce na gorąco układanie kolejnych warstw propagandowych kłamstw, często takich, o których już dawno zapomnieliśmy, przyduszeni najnowszymi pokładami zgnilizny emanującej z czwartej władzy III RP. Jan Pietrzak ten mechanizm znieprawienia nie tylko opisuje, ale i znakomicie analizuje,” mówił prof. Andrzej Nowak.
CZYTAJ DALEJ

Psychiatra i lekarz dla 13-latków bez wiedzy i zgody rodziców?

2025-07-09 11:05

[ TEMATY ]

ustawa

PFROŻ

ograniczenia prawa rodziców

Adobe Stock

Ustawa ograniczająca prawa rodziców

Ustawa ograniczająca prawa rodziców

„Projekt ten będzie powodować konflikty w rodzinie, podważać zaufanie do rodziców, alienować małoletnie dzieci z więzi rodzinnych i pogłębiać ich osamotnienie, przez co godzi w dobro dzieci deklarowane w uzasadnieniu projektów” - czytamy w przekazanym KAI Stanowisku Polskiej Federacji Ruchów Obrony Życia dotyczącym projektów ustaw ograniczających prawa rodziców.

Autorzy komentują projekt nowelizujący ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawę o zawodach lekarza i lekarza dentysty, uchwalony przez Sejm 25 czerwca 2025 r. Wprowadza on zmiany dotyczące przede wszystkim możliwości uzyskiwania przez małoletnich (od 13 roku życia) określonych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki psychiatrycznej, bez zgody i wiedzy rodziców.
CZYTAJ DALEJ

Bardo. Katecheci szukali nadziei podczas wakacyjnych rekolekcji

2025-07-09 23:11

[ TEMATY ]

katecheza

Bardo

rekolekcje dla katechetów

Archiwum prywatne

Katecheci podczas wspólnej modlitwy w czasie rekolekcji w Bardzie

Katecheci podczas wspólnej modlitwy w czasie rekolekcji w Bardzie

Gdy niepewność wobec przyszłości katechezy rośnie, a szkolne reformy budzą lęk, rekolekcje w Bardzie dla katechetów diecezji świdnickiej stały się oazą nadziei i przypomnieniem, że wciąż są w Jego rękach.

Rekolekcje u stóp Matki Bożej Strażniczki Wiary Świętej prowadził w dniach od 3 do 5 lipca ks. Radosław Mielczarek ze Świdnicy, który w prosty, a zarazem głęboki sposób ukazywał sens zaufania Bożej Opatrzności – szczególnie w trudnym dziś powołaniu nauczyciela wiary. Rekolekcje odbywały się pod hasłem „W Jego rękach” i dla wielu stały się odpowiedzią na pytania i niepokoje związane z przyszłością katechezy w polskich szkołach.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję