Odszedł najbardziej kochany z polskich poetów. Odszedł ks. Jan Twardowski. Jak to się stało? Czy nie tak, jak poetycko napisał w 1997 r.?
„Stuk puk do nieba
- Kto to?
- To ja.
Noc.
Święci już śpią na błękitnej trawce (…)”.
„Pan Bóg jest uśmiechnięty i ma poczucie humoru” - powiedział przed śmiercią Ksiądz Jan. Moi przyjaciele, którzy byli w szpitalu w ostatnich godzinach przed śmiercią Księdza, potwierdzili również, że życzył sobie, aby ostatni jego wiersz został po raz pierwszy odczytany na pogrzebie oraz że odchodząc, powtarzał: „Jestem spokojny. Jezu, ufam Tobie”. I tu przypomina mi się fragment jego wiersza: „Szczęście to przemijanie, nam też zniknąć trzeba” - zresztą cała twórczość pozwala zrozumieć świat i pomaga żyć, oswaja z tym, co nieuchronne.
A zatem „wymknął się naszym oczom”, jak powiedział w homilii pogrzebowej abp Józef Życiński, przyjaciel Poety.
Od dawna kocham twórczość ks. J. Twardowskiego i stale do niej wracam.
Podobnie często sięgam pamięcią do odwiedzin w jego domku przy klasztorze Sióstr Wizytek w Warszawie; stworzył tam baśniowy świat w centrum miasta, z wiejskim ogródkiem i ławeczką, na której siadywał pod „modrzewiem, który czarne szyszki strąca, z piecem kaflowym malowanym przez niegrzeczne dzieci” - jak pisała Anna Kamieńska, a także z aniołkami, ptaszkami, biedronkami. Do mieszkania w drewnianym domku wchodziło się przez zielone drzwi, dalej schodami stromymi i skrzypiącymi.

Przez prawie pół wieku był związany z kościołem Wizytek, tam odprawiał m.in. słynne Msze św. dla dzieci o godz. 10.00, głosił najkrótsze kazania - a były to prawdziwe perełki! W dzień przed pogrzebem trumnę z Jego ciałem wystawiono właśnie w kościele Sióstr Wizytek w samo południe. Dotarłam tam w dwie godziny później. Kościół był pełen ludzi - modlili się, składali kwiaty, palili znicze, wpisywali się do księgi kondolencyjnej. Zapamiętałam m.in. taki wpis: „Drogi Przyjacielu ludzi, zwierząt, a nawet biedronek”.
A po południu, gdy z głośników popłynął świergot ptaków, kukanie kukułek, w kościele i na placu przy Krakowskim Przedmieściu i przy pomniku Prymasa Wyszyńskiego zapanował uśmiech. Wyobraziłam sobie, że jestem w lesie i przypomniałam sobie wiersz, w którym Ksiądz pisze, że „po śmierci chciałby w każdą wolną sobotę chodzić po lesie”. O godz. 17.00 zaczęło się nabożeństwo żałobne. Trumna była zarzucona kwiatami, a na wieku wieniec od najbliższej rodziny, czyli siostry - Haliny Truszkowskiej i jej córek. Kościół był szczelnie wypełniony, a na zewnątrz tłum gęstniał. Ks. Wiesław Al. Niewęgłowski, duszpasterz środowisk twórczych, na końcu homilii przytoczył ostatnie słowa, które zamknęły życie i twórczość ks. J. Twardowskiego: „Pomódlmy się”. Po Mszy św., podczas której śpiewał Warszawski Chór Chorałowy, Poetę żegnali aktorzy - usłyszeliśmy recytacje wierszy Księdza Jana w wykonaniu m.in. Joanny Szczepkowskiej, Małgorzaty Kożuchowskiej, Jerzego Zelnika. A potem tłumy czuwały przy trumnie całą noc. Przed wejściem do kościoła płonęły setki zniczy, stały setki osób.
W piątek 3 lutego pożegnanie Kapłana-Poety rozpoczęło się od wczesnych godzin rannych. Odprawiono Mszę św. z udziałem m.in. księży ze szkół noszących imię ks. Jana Twardowskiego (a jest ich prawie 40!). Po godz. 11.00 wyruszył kondukt pogrzebowy do bazyliki Świętego Krzyża na główne uroczystości pogrzebowe. I znów ukochanego Poetę żegnały tysiące osób - warszawiaków i przyjezdnych z całej Polski, oczywiście także ze Szczecina. Były liczne poczty sztandarowe. Mszy św. przewodniczył Prymas Polski kard. Józef Glemp. Wielkie wrażenie na uczestnikach pogrzebu zrobiła homilia abp. J. Życińskiego. Usłyszeliśmy ostatni wiersz Księdza Jana: „Zamiast śmierci / racz z uśmiechem/ przyjąć Panie/ pod Twe stopy/ życie moje/ jak Różaniec”.
Trumnę z ciałem Księdza przewieziono na Pola Wilanowskie, gdzie spoczęła w podziemiach budowanej Świątyni Opatrzności Bożej. Uczestników pogrzebu zawiozły podstawione autokary. Piękne i ciepłe słowa pożegnania wygłosił premier Kazimierz Marcinkiewicz, a prezydent Lech Kaczyński przyznał Zmarłemu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W pogrzebie uczestniczyło wielu przedstawicieli władz duchownych i świeckich, m.in. minister kultury Kazimierz M. Ujazdowski, a także żona Prezydenta RP Maria Kaczyńska.
Wiem, że ks. J. Twardowski kochał Powązki. Chodził tam od dziecka, najpierw ze swoim ojcem, potem z przyjaciółmi - Anną Kamieńską, Stanisławem Szenicem, Władysławem Tatarkiewiczem. Zawsze robiły na nim wrażenie cisza i spokój cmentarza - ta cisza niepodobna do żadnej innej. W autobiografii Łaską zdumiony czytamy: „Cisza ta przypomina niewidzialną obecność Boga. Ale także obecność ludzi już niewidzialnych”. I dalej: „Cmentarz odwiedzałem, gdy byłem uczniem i studentem. Już jako ksiądz wędrowałem do grobów zaprzyjaźnionych ludzi”. Słowa wielu jego wierszy, rozmowy z przyjaciółmi, a także zapis w testamencie wyrażały życzenie, aby spocząć na Powązkach, gdzie ptaki śpiewają i drzewa kołyszą… Miał tam stuletni grób rodzinny i opłaconą - jak z humorem mawiał - kawalerkę; w latach siedemdziesiątych umieścił tam płytę nagrobną rodziców pochowanych w Katowicach. Dokładnie pamiętam nasz wspólny spacer po cmentarzu. Było to w 1992 r., gdy opracowywałam książkę o Annie Kamieńskiej. Szukaliśmy grobu Anny i jakoś nie mogliśmy tam trafić, dlatego Ksiądz podpowiedział, aby w książce zamieścić planik kwatery z grobem Kamieńskiej, i tak się stało. Odwiedziliśmy wówczas groby przyjaciół, a przy swoim grobie rodzinnym powiedział: „Zapamiętaj ten adres, abyś wiedziała, gdzie mnie odwiedzać”, a potem żartobliwie dodał: „Jest jeszcze jedno miejsce - zapraszam”.
Ksiądz Prymas chciał ks. J. Twardowskiego wyróżnić i dlatego pochowano go w krypcie zasłużonych. Ale wciąż mam przed oczyma tamto miejsce - betonową pustynię i żal mi… Ale może Ksiądz Jan patrzy na to z dystansem i humorem sobie właściwym?...

Pożegnanie ks. Jana Twardowskiego

Teresa Boguszewska

Ksiądz Jan odchodzi do nieba
Matka Boska Gromniczna
zapaliła świece
a Siostry Wizytki w kwiaty
powkładały serca
śpiewały słowiki i drozdy
ćwierkały wróble
kukułka kukała z daleka
nad trumną
żyrandol kołysał gwiazdami
od ciepła oddechu
miłujących ludzi
raz w prawo
raz w lewo
rozpłakały się grzechy
spokorniały cnoty
może i pycha przybladła
od wierszy
utkanych z kaczeńców
psich oczu i kochania
sfrunęły nam na ramiona
jak piękne motyle
powoli obsychały łzy
skrzypce jeszcze były w smutkach
a już anieli otwierają wrota
uśmiecha się Bóg
i Ksiądz Jan od Biedronki
z najczystszego nieba

2 lutego 2006 r.

Teresa Boguszewska (pseudonim), właściwe nazwisko Hanna Teresa Grodzicka-Królak, mgr farmacji. Mieszka w Warszawie. Członek ZLP. Opublikowała m.in. tomiki wierszy: l przeszedł Bóg doliną krzywdy, Odnowa, Londyn 1985, Gdy ptaki skuliły się w gniazdach, Warszawska Kuria Metropolitalna, Warszawa 1987, Kiedy idę do mojego Boga, Michalineum 1988, Imię moje Jerzy, Michalineum 1994 (zawiera wiersze wykonywane w stanie wojennym w kościele pw. św. Stanisława Kostki na Żoliborzu), Niecierpliwość, Michalineum 1995, Wracając na wyspy szczęśliwe, Michalineum 2002 (dedykowane Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II), Ksiądz Jerzy, Anagram, Warszawa 2004 (w 20. rocznicę śmierci ks. Jerzego Popiełuszki).