AGNIESZKA KONIK-KORN: - Czy nieustannie włączony telewizor będzie miał jakiś wpływ na rozwój najmłodszych?

ANNA KUCHARSKA-ZYGMUNT: - Taka praktyka na pewno nie jest godna polecenia, bo niczemu dobremu nie służy. Dodatkowe decybele i migocący ekran na dłuższą metę męczą nawet dorosłego krzątającego się wokół domowych obowiązków. Gdy mamy nadmiar bodźców, mówimy, że „własnych myśli nie słyszymy”. Mam wątpliwości, czy przy wciąż włączonym telewizorze w ogóle mamy te własne myśli - wszak cały czas jesteśmy bombardowani jakimiś treściami. Uwaga jest rozproszona pomiędzy tym, czym się zajmujemy, a „Panem Telewizorem”. A więc nie jesteśmy w pełnym kontakcie z własnym dzieckiem: przerywamy czytanie wierszyka, żeby wysłuchać prognozy pogody albo najnowszych wieści o katastrofie. Nie da się zbudować nastroju „bycia razem”, takiego spokojnego, bardzo potrzebnego do stworzenia bliskości i poczucia bezpieczeństwa, gdy w tle wciąż mamy intruza.
Dziecko tym bardziej jest zmęczone dodatkowym, niepotrzebnym „szumem”. Niedojrzały układ nerwowy będzie miał problem z zapanowaniem nad chaosem dźwięków i obrazów. Trudniej skoncentrować uwagę na jakiejkolwiek zabawie, zadbać o precyzję potrzebną np. do zbudowania stabilnej wieży z klocków, gdy co chwilę przerwa na reklamę atakuje głośniejszym tekstem czy muzyką. No i oczywiście, nie mamy kontroli nad tym, jakie treści docierają do dziecka. Nie wiadomo, w którym momencie zaczyna uważniej słuchać jakiejś audycji ani nie wiemy, co z tego rozumie.

- Jaki wpływ na rozwój psychiczny i emocjonalny dziecka może mieć długie oglądanie bajek?

- Wystarczy poobserwować dziecko, które za długo oglądało program telewizyjny - zwykle jest rozdrażnione, marudne, a jeżeli to my wyłączyliśmy odbiornik, bywa agresywne. Nawet jeśli oglądało łagodną i pogodną historyjkę. Dzieje się tak dlatego, że dla dziecka nie jest naturalne zbyt długie siedzenie w jednej pozycji ze wzrokiem utkwionym niemal w jeden punkt. Jednocześnie oglądane treści są zwykle angażujące na tyle, że dziecko nie przerywa oglądania pomimo narastającego dyskomfortu. O stopniu „zanurzania się” małego odbiorcy w wirtualny świat może świadczyć to, że nie reaguje on zwykle od razu, gdy się do niego mówi. Trzeba powtarzać, a niekiedy nawet go dotknąć, żeby powróciło ze swojej „nibylandii”.
Trzeba też mieć świadomość, że każda bajkowa opowieść niesie ze sobą treści, które opowiadają o świecie w określony sposób. Pokazuje wzorce zachowań, jest utrzymana w wybranej konwencji estetycznej. Dziecko jest bezbronnym odbiorcą - nie ma doświadczenia, krytycyzmu, dystansu. Dlatego to dorośli są odpowiedzialni za repertuar medialny, który udostępniają dzieciom. Warto sprawdzić, czy przekazuje on te wartości, do których my je chcemy wychować. Warto pomóc przedszkolakom i uczniom wybrać pożyteczne programy edukacyjne, rozwijające poznawczo i mogące rozbudzić zainteresowania przyrodą, sztuką, kulturą, techniką itd.
Im dzieci starsze, tym częściej oglądają różne programy razem z nami. Namawiam, żeby nie pozostawiać bez komentarza tego, co nam się wydaje wątpliwe moralnie, czy wręcz złe. Dzieci mają prawo wiedzieć, jakie są poglądy ich rodziców i dlaczego z czymś się zgadzają lub nie.
Agresja, wulgarność, prostactwo oraz wszelkie inne szkodliwe treści są pokazywane w mediach w dużej przewadze w stosunku do treści budujących, prospołecznych, kulturalnych. Tworzą one tzw. syndrom złego świata (*The Mean World Syndrom - określenie psychologicznego efektu oglądania przemocy i ciemnych stron życia w mediach) - rodzą lęki, rozbudzają niezdrowe zainteresowania, uczą przemocy, demoralizują. Niestety, dotyczy to również wielu produkcji przeznaczonych dla młodych widzów.

- Czy są jakieś granice wiekowe, od których można zacząć włączać dzieciom bajki? Jaki czas spędzony na oglądaniu bajek jest dla dziecka optymalny?

- Bajki są dzieciom potrzebne. Najlepiej te opowiadane lub czytane przez rodziców. Oczywiście, dzieci mogą też oglądać bajki. Te najmłodsze najchętniej to robią razem z mamą lub tatą, żeby się można było przytulić w bardziej ekscytujących momentach. Albo o coś zapytać czy coś skomentować.
Telewizja ma już ofertę dla całkiem malutkich dzieci, które jeszcze nie umieją mówić. Bajki są tak skonstruowane (kolory, muzyka, postacie, proste wyrazy wypowiadane cienkimi głosikami, powtarzane sekwencje, proste scenki, wolne tempo), żeby przykuć i utrzymać uwagę nawet kilkunastomiesięcznego malca. Uważam, że takie programy przyzwyczajają do oglądania telewizji i wychowują konsumenta, łasego za chwilę na gazetkę o ulubionych bohaterach oraz na wszelkie gadżety z nimi związane. Natomiast nie widzę żadnej straty rozwojowej, jaką miałoby ponieść tak małe dziecko, nie oglądając tego typu programów.
Rodzice najlepiej znają swoje dziecko: jego wrażliwość, temperament, i to oni powinni decydować, co, kiedy i jak długo może ono oglądać. Trzeba dziecko obserwować i, kierując się zdrowym rozsądkiem, próbować. Wydaje mi się, że wystarczy zacząć od kilkunastu minut do pół godziny po 3. roku życia. Ale to ideał trudny do zrealizowania, zwłaszcza przy większej liczbie dzieci w różnym wieku w rodzinie (mam na myśli nie tylko telewizor, bo tego już wiele osób się pozbywa, ale i komputer z ofertą z Internetu lub DVD).

- Czy dobrym rozwiązaniem jest pozostawianie dziecka samego przed telewizorem, aby uporać się z innymi obowiązkami? Jeżeli np. dzieci nie chodzą do przedszkola, a w domu nie ma niani lub kogoś do pomocy.

- Dziecko samotnie oglądające bajkę jest bierne. Siedzi, patrzy w ekran, nic nie musi robić, a dostaje rozrywkę. Łatwo o niekorzystny nawyk spędzania wolnego czasu w ten mało kreatywny sposób. Dlaczego miałoby potem chętnie podejmować wysiłek górskiej wędrówki, wizyty w filharmonii, teatrze czy w muzeum? Kultura „wysoka” wymaga wysiłku i jeśli się w niej odpowiednio wcześnie nie rozsmakuje, to z dużym prawdopodobieństwem przegra ona z kulturą „masową”. Wszystko, co cenne, wymaga wysiłku, dlatego warto zadbać o to, żeby nasze dzieci nie przyzwyczajały się do bierności. Aktywność jest potrzebna każdemu dziecku do zdrowego rozwoju. Maluch potrzebuje ruchu. Poznawania otoczenia wszystkimi zmysłami. Przestrzeń do tej aktywnej eksploracji musi być stworzona przez dorosłego, stosownie do wieku i możliwości malca. No i przede wszystkim potrzebuje on kontaktu z opiekunem. Żeby było kogo naśladować i aby miał kto podziwiać kreatywność oraz nowe osiągnięcia. Ponadto by miał kto ukoić smutki, kiedy zdarzą się porażki. To oznacza, że dopóki nasze maluchy „kręcą się nam pod nogami”, to im należy się nasza uwaga i zaangażowanie: czytanie po raz dziesiąty „Lokomotywy”, układanie misia do snu, lepienie z masy solnej czy popołudnie w piaskownicy. Jeśli świadomie podejmiemy decyzję, że czas spędzony z dzieckiem jest w tym okresie priorytetem, mniejsza będzie nasza frustracja wynikająca z „odpuszczenia” innych obowiązków. Te ograniczamy do minimum, prosimy o pomoc kogo się da i w jakiej formie się da. Bardzo trzeba być uważnym na własną kondycję psychofizyczną, bo przemęczona, znużona i zdenerwowana mama nie jest fajnym kompanem do cieszenia się światem. Czasem mama woli „sprzedać” dziecko i odpocząć (tak!) podczas gotowania obiadu bez „pomocnika”, a innym razem chętnie pobawi się z dzieckiem, spokojna, że obiad dostarczy tata. Albo trzeba się odnaleźć z inną mamą pozostającą w „areszcie domowym” i wspólnie zająć się logistyką (np. robimy wspólne zakupy, idziemy do mnie, ty bawisz się z dziećmi, ja gotuję, a jak dzieciaki padną, to siadamy i gadamy przy herbacie). Wczesne dzieciństwo naprawdę szybko mija i warto zainwestować w ten czas, aby i dzieci, i rodzice dobrze go wspominali. Jeśli jesteśmy uważni, to usłyszymy od naszych dzieci, co jest najważniejsze. Mój trzyletni synek wygłasza dumnie wymyślony przez siebie slogan: „Na kolację, na śniadanie koniecne jest przytulanie!”.

* * *

Anna Kucharska-Zygmunt - psycholog i pedagog, mama czwórki dzieci. Zajmuje się psychoedukacją. Pracuje warsztatowo z rodzicami, nauczycielami i dziećmi, zachęcając do doskonalenia się w komunikacji tworzącej więzi i wzmacniających wzajemne relacje