Boryszyn to miejscowość o ciekawej i wciąż nie do końca zbadanej historii. Do 1250 r. wieś była własnością biskupstwa poznańskiego. Później przeszła w ręce templariuszy (razem z Wielowsią, Żarzynem i Templewem). Kupili ją najprawdopodobniej w 1956 r. od rycerza Boguchwała. Okoliczne tereny były słabo zaludnione, więc templariusze przeprowadzali tu kolonizację. Jednocześnie trwał konflikt między Polską a Brandenburgią o prawa do tych ziem - kres waśniom położył książę Przemysław II, potwierdzając, że racja leży po polskiej stronie. Problem demograficzny istniał jednak nadal, aż w 1303 r. bp Andrzej, chcąc zachęcić nowych osadników do osiedlania się tutaj, zwolnił ich z płacenia dziesięciny.
Boryszyn i okolice krótko cieszyły się spokojem i XIV wieku spory o te tereny rozgorzały na nowo. Nie jest pewna data, kiedy Boryszyn przejęła komandoria joanntów łagowskich - odbyło się to w 1312 albo 1347 r. Dopiero w 1654 r. sąd graniczny przyznał te tereny Brandenburgii, zresztą na podstawie sfałszowanych dokumentów.

Dwie świątynie

W Boryszynie w średniowieczu wzniesiono kościół (było to dzieło templariuszy lub ich następców - joannitów). Niewiele wiadomo o tej świątyni, nieznane jest jej wezwanie. Zachowały się źródła mówiące, że tamtejszy pleban Stefan miał w 1426 r. kilka spraw w konsystorzu poznańskim. Natomiast w latach 1510 i 1540 kościół był filią Zarzynia. Wraz ze świątynią w Zarzyniu w 1520 r. przeszedł w ręce protestantów. Nie przetrwał do dzisiejszych czasów - już w 1648 r. na jego miejscu zbudowano obecną świątynię o konstrukcji zrębowej.
Nowy kościół w 1690 r. otrzymał wieżę. Również na wiek XVII przypada czas wyposażania świątyni - barokowe elementy w większości zachowały się do dzisiaj.
Boryszyn był silnym ośrodkiem religijnym - mieszkający w sąsiednich wsiach ewangelicy licznie uczestniczyli w nabożeństwach odprawianych w tym właśnie kościele. Z zachowanych zapisków wynika, że świątynia była remontowana w 1709, 1711 i 1901 r.
Po II wojnie światowej kościół boryszyński przejęli katolicy. 25 marca 1945 r. świątynię poświęcono jako kościół filialny parafii Kaława pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Obecnie opiekują się nim księża salezjanie.

O konstrukcji - szczegółowo

Kościół wzniesiony został na planie prostokąta, od zachodu przyłączono do niego kwadratową wieżę, od południa dwa przedsionki w konstrukcji szkieletowej, zaś od północy murowaną zakrystię i szkieletową klatkę schodową. Nawa nakryta jest trójspadowym dachem siodłowym, który od północy przechodzi w niewielki pulpitowy dach klatki schodowej. Dwuspadowe dachy kryją przybudówki, natomiast nad zakrystią umieszczony jest dach trójspadowy. Wieżę wieńczy strzelista iglica. Wszystkie dachy pokryto blachą.
Jak pisze Małgorzata Szymańska-Dereń w książce „Kościoły zrębowe i szkieletowe województwa lubuskiego”: „Elewacje korpusu pozostawione zostały z czytelną konstrukcją zrębową utworzoną z poziomych bali łączonych w narożnikach na jaskółczy ogon. Elewację zachodnią odeskowano. Na jej osi znajduje się wieża, także odeskowana, której trzy kondygnacje akcentują wydzielające je proste gzymsy listwowe. Elewacja północna przesłonięta została otynkowaną zakrystią oraz odeskowaną klatką schodową. Zakomponowano ją jako trzyosiową w przyziemiu i czteroosiową w wyższej kondygnacji. W przyziemiu otwory okienne zamknięto oknami o wykroju kwadratu, okna wyższej kondygnacji zróżnicowano - od strony wschodniej wprowadzono prostokątne, od strony zachodniej zamknięte łukiem odcinkowym. Wszystkie osadzono w licu ściany. Oś środkową elewacji podkreślono dodanymi wtórnie lisicami. Ścianę zakrystii przepruto niewielkim oknem umieszczonym na osi. Elewację wschodnią kościoła zakomponowano jako dwuosiową, wprowadzając symetrycznie rozmieszczone lisice i okna zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja urozmaicona została posadowionymi, wtórnymi przybudówkami w konstrukcji szkieletowej. W przyziemiu wprowadzono dwa niewielkie okienka umieszczone odpowiednio: jedno pomiędzy przybudówkami, drugie po zachodniej stronie. Wyżej umieszczono w czterech osiach okna analogiczne do pozostałych elewacji: po jednym oknie po zewnętrznej stronie przybudówek oraz dwa blisko siebie pomiędzy przybudówkami. Artykulację elewacji podkreślają trzy wtórnie wprowadzone lisice drewniane. Salowe wnętrze nakryto pozornym sklepieniem kolebkowym wzbogaconym niegdyś barokową polichromią o charakterze ludowym, obecnie zamalowaną. Od strony zachodniej wprowadzono głęboką emporę rozplanowaną w kształcie litery U, wspartą na opracowanych snycersko słupach. W poprzek kościoła biegnie wtórnie dodana belka spinająca konstrukcję”.

W rękach katolików

Brakuje dokumentacji szczegółowo opisującej losy kościoła po II wojnie światowej. Na pewno lata 60. przyniosły istotne zmiany, jeśli chodzi o zakrystię - na miejscu drewnianej postawiono murowaną, starano się jednak zachować parametry oryginalnej. Przypuszczalnie mniej więcej w tym samym czasie dokonano zmian we wnętrzu. Usunięta została empora wschodnia, a ołtarz, który ją poprzedzał, został przesunięty do ściany prezbiterialnej. Z konstrukcji samego ołtarza usunięto kosz ambonowy. Pod koniec lat 60. lub na początku kolejnej dekady dokonano wymiany pokrycia dachowego (z łupka na blachę). Pokrycie dachowe wymieniono również 20 lat później. Przy tej okazji przeprowadzono konserwację elementów drewnianych, otynkowano wypełnienia konstrukcji szkieletowej przybudówek. Pod koniec XX wieku odbyło się malowanie wnętrza kościoła.

Zwiedzać, zwiedzać, zwiedzać!

Niedziela i piękna pogoda - nie trzeba więcej, by odwiedzić kościółek w Boryszynie. A warto choćby ze względu na unikalną atmosferę niewielkiej zabytkowej świątyni. Zacząć można np. od rzucenia okiem na całość budowli, potem Msza św. o 9.30 i wreszcie zwiedzanie wnętrza i przyglądanie się z bliska elementom umieszczonym tu jeszcze w czasach baroku. Niektórzy chwalą się, że znaleźli joannickie krzyże na klamkach… Kto wie, co jeszcze można znaleźć w okolicy, skoro jej historia wciąż nie do końca zbadana?