Reklama

Wiadomości

Zgoda buduje zdania

Nie zawsze forma gramatyczna decyduje o tym, jak dopasujemy do siebie elementy zdania.

Niedziela Ogólnopolska 48/2023, str. 49

[ TEMATY ]

język polski

Adobe Stock/Studio Graficzne "Niedzieli"

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Poprzednim razem rozważaliśmy zdanie o Prawie i Prorokach. W dzisiejszych czytaniach znajdujemy podobne, czasem nawet bardziej rozbudowane szeregi: owce, barany i kozły (por. Ez 34, 17), dobroć i łaska (por. Ps 23, 6), Zwierzchność, Władza i Moc (por. 1 Kor 15, 24). Przyjrzyjmy się, jak takie zestawienia zachowują się jako podmiot w zdaniach.

Ze szkoły pamiętamy bardzo dobrze dwie najważniejsze części zdania: podmiot i orzeczenie, wskazujące na ogół wykonawcę i czynność, którą on wykonuje. Aby w zdaniu nie było zgrzytów ani błędów, ważne jest, żebyśmy formy podmiotu i orzeczenia do siebie dopasowali. Te dwie części zdania wchodzą bowiem ze sobą w związek zgody. Brakuje takiej gramatycznej harmonii w połączeniach typu Ala mają kota czy Ala będzie miał kota, całkiem dobrze brzmi natomiast klasyczne Ala ma (a także miała i będzie miała) kota.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Ten elementarny przykład wydaje się prosty i może skłaniać do myślenia, że równie łatwo jest tworzyć tego typu związki w zdaniu. Kiedy podmiot jest pojedynczy – owszem, przeważnie się nie mylimy. Zajrzyjmy do czytań: tak mówi Pan Bóg; Chrystus zmartwychwstał; wreszcie nastąpi koniec; odezwie się Król. Wszystko się zgadza.

Reklama

Czasem jednak to nie forma gramatyczna decyduje o tym, jak dopasujemy do siebie elementy. Weźmy przykład z życia: doktor zaleciła dużo ruchu. Pozorna niezgoda między podmiotem (doktor) i orzeczeniem (zaleciła) wynika stąd, że wyraz doktor – podobnie jak wiele innych nazw tytułów i stopni, np. major czy kierownik – jest tak naprawdę dwurodzajowy, a to, jak się zachowa w zdaniu, zależy od... życia.

Innym ciekawym, wieloznacznym słowem jest wyraz państwo. Łatwo wyobrazimy sobie w zdaniu połączenie: państwo (w znaczeniu ‘kraj’) jest największym producentem oliwy z oliwek, ale także: państwo (w znaczeniu ‘małżeństwo’ lub ‘grupa ludzi’) są zmęczeni po podróży. Przy okazji powiedzmy o częstej usterce gramatycznej. Kiedy myślimy o świeżo poślubionych żonie i mężu, używamy określenia państwo młodzi (nie: młode). Ta liczba mnoga musi pozostać również w innych formach: robimy sobie zdjęcie z państwem młodymi (nie z *państwem młodym) i składamy życzenia państwu młodym (nie *państwu młodemu). Ale w innym znaczeniu powiemy: Erytrea jest młodym państwem.

Podobnie zachowują się w zdaniu słowa takie jak wujostwo czy kuzynostwo – łączymy je z orzeczeniem w liczbie mnogiej: wujostwo Kowalscy będą na wigilii. Wśród tych form inaczej zachowują się tylko wyrazy małżeństwo i rodzeństwo. Wymagają one połączeń z czasownikiem w liczbie pojedynczej: znajome małżeństwo wyjechało za granicę oraz to rodzeństwo rzadko się kłóci.

Reklama

Są też inne słowa, które oznaczają pewną zbiorowość, ale nie odzwierciedla tego gramatyka zdania. Pomyślmy chociażby o słowach młodzież, społeczeństwo czy tłum. Obsłużymy te wyrazy orzeczeniem w liczbie pojedynczej. A co zrobić z szeregiem drzew i szeregiem spraw? Dobrze się zastanowić, bo i tu ma miejsce pewna dwoistość. Powiemy bowiem: szereg drzew rósł przy drodze, ale już tylko szereg spraw było omawianych podczas spotkania.

Jeszcze ciekawsze przykłady pojawiają się, kiedy naszym podmiotem jest... szereg, czyli w ujęciu gramatycznym zestawienie dowolnie wielu elementów typu A i B. To właśnie owe wspomniane na początku dobroć i łaska oraz im podobne połączenia. Zasada jest tu dość prosta: w takich połączeniach powinniśmy użyć orzeczenia w liczbie mnogiej. Nie myli się więc psalmista, mówiąc w tym samym psalmie: Twój kij i Twoja laska są tym, co mnie pociesza (Ps 23, 4). Tu uzgodnienie musiało pójść jeszcze dalej – wyrazy mają różny rodzaj gramatyczny, stąd powtórzone, ale dopasowane określenia Twój i Twoja.

Przetestujmy to jeszcze na przykładach: Niech się rozweselą pustynia i spieczona ziemia (Iz 35, 1) albo Łaska i wierność spotkają się z sobą, ucałują się sprawiedliwość i pokój (Ps 85, 11). Zasada ogólna – dość wygodna, bo działająca w każdej sytuacji – mówi, że ilekroć mamy do czynienia z podmiotem tzw. szeregowym (A i B), pasuje do niego znakomicie orzeczenie w liczbie mnogiej. Widać to dobrze choćby w powyższych przykładach.

Reklama

W innym miejscu napotykamy jednak taką frazę: cierpliwość i łagodność kierowała jego postępowaniem. Czy to oznacza błąd? Otóż nie. Jeśli uda się spełnić jednocześnie dwa warunki, to znaczy jeśli szereg zbudujemy z wyrazów abstrakcyjnych, które mają ten sam rodzaj gramatyczny, to możemy użyć także czasownika w liczbie pojedynczej. A zatem poprawna byłaby np. konstrukcja dobroć i łaska pójdzie (a nie tylko pójdą) w ślad za mną.

Powiedzmy jeszcze o innym typie podmiotu, tzw. towarzyszącym. Ma on postać A z B, np. matka z synem albo brat z siostrą. W takich połączeniach możemy za pomocą czasownika cieniować znaczenie naszej wypowiedzi. Jeśli obydwie osoby wykonują jakąś czynność w takim samym zakresie, użyjemy liczby mnogiej: brat z siostrą bawią się klockami. Jeśli jednak udział pierwszej z osób jest wyraźnie większy, a druga jest faktycznie tylko osobą towarzyszącą, wyrażamy to w formie czasownika: matka z synem robiła zakupy (a chłopczyk spał w wózku). Gdyby zaś matka z synem robili zakupy, oznaczałoby to ich obopólne zaangażowanie w tę czynność (syna wyobrażamy tu sobie jako kogoś nieco starszego niż w poprzednim przykładzie).

Życzmy sobie zgody – i w zdaniu, i w życiu!

2023-11-21 11:21

Ocena: +2 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Zauczestniczyć w języku?

Niedziela Ogólnopolska 43/2024, str. 53

[ TEMATY ]

język polski

porady językowe

Adobe Stock/Studio Graficzne "Niedzieli"

Potrzebujemy sprawczości, nie lubimy luk w systemie językowym – tak chyba można próbować tłumaczyć zjawisko, któremu chcę się dzisiaj przyjrzeć. Ocena językoznawcza nie jest jednoznaczna.

Ostatnio usłyszałam w radiu, jak jedna z pań minister zapraszała do tego, aby Polacy „zauczestniczyli w kulturze”. Zachęta to szlachetna i ważna, ale naszą uwagę może zwracać nowatorska forma czasownika. Skądinąd znane są cykliczne badania dotyczące tzw. uczestnictwa w kulturze, przypuszczam więc, że z chęci precyzyjnego wyrażenia myśli, a także nawiązania do tego sformułowania zrodził się czasownik zauczestniczyć.
CZYTAJ DALEJ

Nowenna do św. Krzysztofa

[ TEMATY ]

nowenna

św. Krzysztof

Karol Porwich/Niedziela

Nowenna jest szczególną formą modlitwy, odprawianą przez dziewięć dni. Jest więc wytrwałym przypominaniem so­bie o potrzebie realizacji słów Chrystusa: „Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam” (Mt 7,7). To swoista modlitwa wstawiennicza, polecana we własnej, czy też intencji bliźnich, ale opierająca się na szczególnym wstawiennictwie Pośredników, jakich Bóg postawił na naszej drodze życia.

CZYTAJ DALEJ

Ordo Iuris zawiadamia prokuraturę i żąda zawieszenia prawa wykonywania zawodu przez lek. Gizelę Jagielską

2025-07-25 13:45

[ TEMATY ]

aborcja

Ordo Iuris

Gizela Jagielska

Adobe Stock

Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris złożył dziś zawiadomienie do Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez lek. Gizelę Jagielską i personel medyczny Powiatowego Zespołu Szpitali w Oleśnicy.

Jednocześnie do Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej wpłynęła skarga Instytutu Ordo Iuris na ww. lekarkę wraz z wnioskiem o niezwłoczne zawieszenie jej prawa wykonywania zawodu. Sprawa dotyczy ujawnionych przez samą lekarkę w mediach okoliczności przeprowadzenia aborcji w 26. tygodniu ciąży, w wyniku której miało urodzić się żywe dziecko, pozostawione bez pomocy lekarskiej aż do śmierci.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję